⌈ PIANISTYKA 1. «sztuka artystycznej gry na fortepianie» 2. «ogół muzyków grających na fortepianie» ADAM WOLAŃSKI , Słownik terminów muzyki rozrywkowej, Warszawa 2000. ⌋

˻ I ˺
Chopin grany przez samego Chopina; Liszt grany przez samego Liszta.

CHOPIN GRANY PRZEZ SAMEGO CHOPINA; Liszt grany przez samego Liszta. Jedyną tragedią w moim życiu jest to, że urodziłem się w czasach, kiedy nie można ich już usłyszeć grających na żywo. Tym, co pociesza mnie w tym rozczarowaniu są stare nagrania 78 rpm XIX-wiecznych pianistów romantycznych.

⸜ Młodsza i lepsza z zaledwie dwóch znanych fotografii Fryderyka Chopina. Pochodzi ona z 1849 roku, starsze z 1847. • zdj. Louis-Auguste Bisson/Wikipedia, domena publiczna

Powodem, dla którego z takim oddaniem słucham szumiących, zabytkowych płyt 78 rpm (w Japonii naprawdę trudno było znaleźć płyty tego typu!) jest radość z odnajdywania w ich grze fragmentów Chopina i Liszta. Pomyślałem, że jeśli uda mi się zebrać te fragmenty i stworzyć montaż przypominający skamielinę, będę mógł zbliżyć się do wykonań zarówno jednego, jak i drugiego kompozytora (tak, to jest naprawdę możliwe). W poniższym artykule chciałbym powiedzieć kilka słów o pianistach, będących dziedzicami tradycji Chopinowskiej i związane z nimi płyty 78rpm.

˻ I ˺ Wnuki Chopina

CHOPIN URODZIŁ SIĘ W WARSZAWIE i działał w Paryżu, a jego życie osobiste miało ogromny wpływ na jego twórczość. Swoją osobą odcisnął również swoje piętno zarówno w Polsce, jak i we Francji jako nauczyciel gry na fortepianie. Ani Chopin, ani jego uczniowie nie pozostawili po sobie żadnych nagrań.

Jednak Karol Mikuli (Polska, 1821-1897), Georges Mathias (Francja, 1826-1910) i Émile Decombes (Francja, 1829-1912), którzy zostali nauczycielami, stali się mentorami pianistów będących kontynuatorami tradycji Chopina. Księżna Marcelina z Radziwiłłów Czartoryska (Polska, 1817-1894), Antoine François Marmontel (Francja, 1816-1898), uczeń przyjaciela Chopina Charlesa-Valentina Alkana (1813-1888), również odegrali rolę w przekazywaniu tej tradycji.

˻ II ˺ Uczniowie Mikulego

Aleksander Michałowski (1851-1938)
Moriz Rosenthal (1862-1948)
Raoul von Koczalski (1884-1948)

URODZONY W WARSZAWIE Raoul von Koczalski był cenionym uczniem Mikuliego, który zadebiutował jako cudowne dziecko pianisty. Mikuli starannie wykształcił Koczalskiego na pianistę, który odziedziczył tradycję Chopinowską. Po raz pierwszy Koczalski wystąpił publicznie w 1888 roku (w wieku czterech lat!).

⸜ Od lewej: Aleksander Michałowski, Raoul von Koczalski • zdj. domena publiczna

Szczęśliwie składa się również, że nagrał on Nokturn nr 2 Es-dur op. 9-2 w dwóch wersjach, akustycznej (rok 1924) i elektrycznej (rok 1938), na 78 rpm, na niemieckiej płycie Polydoru, w oparciu o partyturę, w której Mikuli zapisał wariant improwizowany przez Chopina. Informację o tym znajdziemy na wyklejce płyty. Jak się można domyśleć, istnieją pewne różnice między tymi wersjami; druga z nich została wznowiona na płycie Sakuraphon pt. Great Chopinzees (SKRP78011).

Również i Michałowski nagrał ten Nokturn z wariantami w wytwórni Favorite w Warszawie w 1910 roku. Nagrania te pozwalają poczuć tradycyjną polską pianistykę Chopina, która kładzie duży nacisk na improwizację. Dodajmy, że Koczalski nagrał około 100 płyt chopinowskich 78 rpm, a jego romantyczny i elegancki styl gry przyciągnął uwagę nie tylko badaczy Chopina, ale także młodych pianistów.

⸜ Wyklejka płyty z nagraniem Nokturnu nr 2 Es-dur op. 9-2 • zdj. Hisao Natsume

Aleksander Michałowski, czołowy polski pianista swoich czasów, swoim wirtuozowskim podejściem uosabia odważną stronę Chopina. Jego aranżacja Chopin’s Minute Waltz-Paraphrase jest popularnym utworem wirtuozowskim. Oprócz czterech nagrań samego Michałowskiego (G&T, rec. 1905 – dwie wersje, Syrena-Electro, rec. 1930 i Polish Columbia, rec. 1936), istnieje również nagranie Polaka Karola Szretera (niemiecki VOX, 1924; zostało ono wznowione na, wspomnianej wyżej, płycie CD Sakuraphon Great Chopinzees) oraz nagranie Jerzego Żuraulewa na 33 rpm.

Polonezy i mazurki są pełne wyjątkowej rytmiki i dynamiki, a w Scherzu nr 1 h-moll op. 20, nagranym w późniejszych latach, porusza ognista pasja i technika, którą Michałowski zachował pomimo utraty wzroku. Nie należy również zapominać, że ulubieni uczniowie Michałowskiego, Jerzy Żuraulew (1886-1980) i Zbigniew Drzewiecki (1880-1971), byli ojcami-założycielami Międzynarodowego Konkursu Chopinowskiego.

Żuraulew był pianistą, który poszedł w ślady swojego nauczyciela, a Drzewiecki stał się odnoszącym sukcesy pedagogiem i dokonał nagrań grając na fortepianie Chopina marki Pleyel. Na marginesie dodajmy, płyta Michałowskiego na 78 rpm jest jednym z najrzadszych nagrań fortepianowych na świecie.

⸜ Wyklejka płyty z nagraniem Walca d-moll w wykonaniu Leo Siroty i w aranżacji Moriza Rosenthala • zdj. Hisao Natsume

Moriz Rosenthal, który studiował u Franciszka Liszta i Mikulego, również pozostawił po sobie wirtuozowską aranżację Minute Waltz. Niestety, Rosenthal nie nagrał tej Etude/Waltz, ale jego wykonanie Etiudy c-moll op.10-1 (Parlophone, rec. 1931) jest zdumiewające, budzi zachwyt doskonałą kontrolą, od delikatnego pianissimo do bogatego fortissimo i jest przy tym pełne poezji.

Co więcej, Walc cis-moll op.64-2 (Parlophone, rec.1931) pozostawia niezapomniany posmak swoim melancholijnym pięknem. Niezrównanym arcydziełem jest również jego wersja Chopina/Liszta/Rosenthala Chant Polonaise op 74-1 The Maiden's Wish (Victor, rec. 1936).

˻ III ˺ Rada otrzymana od księżnej Czartoryskiej

Natalia Janotha (1856-1932)
Ignacy Jan Paderewski (1860-1941)

WCZESNYM NAUCZYCIELEM Paderewskiego był Juliusz Janota, który wraz z córką Natalią Janotą znał się z ulubioną uczennicą Chopina, księżną Marceliną Czartoryską. W posiadaniu Natalii był rękopis Fugi studyjnej a-moll Chopina, na podstawie którego w 1904 roku nagrała swoje wykonanie dla wytwórni G&T. Chociaż nie jest ono specjalnie znane, istnieje również niewydane nagranie Tarantelli, op. 43 (G&T ok. 1906). Słynny krytyk muzyczny Harold C. Schonberg wystawił Janocie surową ocenę, mówiąc, że „po prostu waliła w fortepian”. Ja jednak uważam te nagrania za ważne pomniki w historii chopinistyki.

⸜ Natalia Janota • zdj. domena publiczna

Ignacy Jan Paderewski jest znanym, wielkim pianistą szkoły Leszetyckiego. W latach 1911-1938 nagrał ponad 120 płyt 78 rpm. Chopin Paderewskiego jest nie tylko heroiczny, ale także pełen pięknego śpiewnego tonu i improwizacji. Jest oczywiste, że Paderewski podziela ten sam temperament co Chopin, który był nazywany „poetą fortepianu”.

Wcześniejsze wykonania Paderewskiego są zwykle lepsze od późniejszych, a sesje, które nagrał dla HMV w 1911 (Szwajcaria, Morges) i 1912 roku (Londyn) są obowiązkowymi nagraniami dla każdego chopinofila. Pierwsza sesja nagraniowa, która odbyła się w domu Paderewskiego w Morges w Szwajcarii w 1911 toku, charakteryzuje się antycznym brzmieniem jego ukochanego fortepianu Pleyel, przypominającym czasy Chopina.

Londyńskie nagranie Mazurka nr 13 a-moll op. 17-4 wydaje się sięgać tej samej sfery, co Chopin. Być może wysłuchanie jego gry pozwoli zrozumieć polską „duszę”. Paderewski zarejestrował również definitywne wykonania popularnych utworów Chopina, takich jak Nokturn nr 2 Es-dur op. 9-2 i Etiuda E-dur op. 10-3 (oba nagrane w 1930 roku). Autobiografia Paderewskiego, która została opublikowana w języku japońskim, stała się obowiązkową pozycją dla wielu fanów Chopina.

˻ IV ˺ Polska „dusza”

TRZEJ POLSCY UCZNIOWIE Chopina przekazali to szczególne „coś”, co posiadał Chopin, następnemu pokoleniu. Nagrania wielkich polskich chopinistów zmotywowały mnie do głębszego zrozumienia Chopina. W ten sposób własne wykonania tego wspaniałego artysty nadal żyją niepewnie wśród starych, zaszumionych nagrań. Czy nie jesteście państwo tą wizją podekscytowani?!

⸜ Wyklejka płyty z nagraniem Waltz - Paraphase w wykonaniu Karola Szreiera i w aranżacji Aleksandra Michałowskiego • zdj. Hisao Natsume

Następnym razem przedstawię kolejny aspekt mojej kolekcji: kontynuację tradycji Chopina przez jego francuskich uczniów. Stay tuned! ●

»«

▌ O autorze

HISAO NATSUME urodził się w 1967 roku w Tokio, w Japonii, gdzie mieszka. Jest badaczem muzyki fortepianowej, inżynierem masteringowcem, kompozytorem, muzykiem i projektantem graficznym. Założył i prowadzi wytwórnię Sakuraphon, która ma na celu wznowienie ponad 5000 płyt szelakowych 78 rpm, które zebrał w ciągu ostatnich 30 lat. Więcej o autorze i wytwórni Sakuraphon → TUTAJ.

» Obraz otwierający artykuł: FRANCIS BARRAUD His Master's Voice (1899) • zdj. domena publiczna