˻ PREMIERA ˼

⌈ PRO AUDIO BONO to polska, powstała w 2010 roku, firma audio specjalizująca się w produktach antywibracyjnych – nóżkach, platformach, podstawkach i stolikach. W odróżnieniu od większości firm tego typu, wypracowała swoje własne rozwiązania, poświadczone patentami. Niedawno zaoferowała ona stopki o znacząco innej konstrukcji, wykonane z materiału o nazwie PEEK. Przyjrzeliśmy się ich „pełnej” wersji, czyli FULL PEEK. ⌋

ZMIANA PARADYGMATU DZIAŁANIA firm audio to duże ryzyko. Wbrew pozorom świat audiofilski jest bowiem niesłychanie konserwatywny. I, dodajmy, pamiętliwy. Dlatego też, kiedy producent gramofonów, niech to będzie Avid HiFi, w ramach rozwijania swojej oferty proponuje wzmacniacze i kolumny, to zajmuje mu dużo czasu, aby przekonać ludzi, że to ma sens i jest po prostu dobre – dla firmy i dla jej klientów. Jeszcze bardziej pod górkę mają producenci korygujący swoje modus operandi w ramach już istniejącej oferty, na przykład poprzez zmianę rodzaju przetworników (firmy kolumnowe) lub przejście z klasy A i AB na klasę D (firmy od wzmacniaczy).

Jak można się domyślić, piję do firmy Pro Audio Bono. Wycofuje się ona – tak to przynajmniej czytam – z podstawek wykonanych z metalu, wybierając w to miejsce materiał o nazwie PEEK. A jeśli nie wycofuje, to zdywersyfikuje swoją ofertę. Testowany model Full PEEK 60 jest już drugim produktem tego typu w jej ofercie i, tak to wygląda, nie ostatnim. O materiale już pisaliśmy przy okazji testu nóżek → PAB PEEK 7060 SN. Ponieważ to jednak wciąż nowość, powtórzmy najważniejsze fakty.

PEEK to akronim pełnej nazwy tego materiału: PoliEteroEteroKeton. Wynaleziony został w 1978 roku i wprowadzony na rynek na początku lat 80. przez Imperial Chemical Industries (ICI). Nie będzie przesady w tym, jeśli powiemy, że zrewolucjonizował wiele gałęzi przemysłu. Wystarczy powiedzieć, że materiał ten jest chętnie stosowany również przez producentów gramofonów, wystarczy wspomnieć polską firmę BennyAudio.

Pro Audio Bono flirt z tym materiałem rozpoczęła bez pośpiechu. Po raz pierwszy sięgnęła poń w 2023 roku. W nóżkach antywibracyjnych Ceramic 70 Uni-Foot zastosowała wówczas innowację, polegającą na użyciu w łożysku z kulkami z azotku krzemu koszyczka wykonanego właśnie z PEEK-u. Wprawdzie korpus nóżek pozostał stalowy, ale pierwszy krok został uczyniony; dodajmy, że nóżki te zostały w naszym systemie i są wkręcone do podstawek Acoustic Revive, podtrzymujących kolumny Harbeth M40.1; więcej → TUTAJ. Niecały rok później otrzymałem wiadomość, w której szef PAB-a informował o zupełnie nowej wersji nóżek PAB Ceramic 7060 SN, w których zamiast stali nierdzewnej AISI 316L zastosował polimer PEEK, z którego wykonał cały korpus. Tak powstały nóżki PAB PEEK 7060 SN. Pan Skrzypczak pisał wówczas:

(Przesyłam) stopki z PEEK-u (akronim od pełnej nazwy polieteroeteroketon), tworzywa sztucznego o bardzo dobrych właściwościach ślizgowych i dużej odporności na ścieranie oraz, co jest dla nas najważniejsze, bardzo dużej absorpcji drgań, która poprawia antywibracyjne właściwości ceramicznych łożysk kulkowych.

Już wtedy wiadomo było, że to dopiero pierwszy krok do powstania nóżek w których jedynym materiałem, który nie byłby polimerem PEEK będą kulki łożyska.

»«

| Kilka prostych słów…

⸜ WŁADYSŁAW SKRZYPCZAK
właściciel, konstruktor

⸜ Łożysko z koszyczkiem wykonanym z polimeru PEEK, wykorzystane w stopkach PAB Full PEEK 60.

STOPKI PAB FULL PEEK 60 są zbudowane z czarnej odmiany PEEK-u. Jest to polimer o bardzo dużej wytrzymałości chemicznej, termicznej i mechanicznej. Spełnia wymagające normy fizyko-chemiczne - zachowuje kształt i objętość w dużym przedziale temperatury, od -40 do +300 stopni Celsjusza oraz jest odporny na agresywne substancje chemiczne. Ponadto PEEK:

• jest ponad 6 razy lżejszy od stali 316 L (stal 316 L ma gęstość 8 g/cm3, zaś PEEK tylko 1,31 g/cm3),
• wytrzymuje bardzo duże obciążenia, nie tracąc swoich właściwości mechanicznych i ślizgowych (ma bardzo niskie współczynniki tarcia),
• jest odporny na promieniowanie UV, gamma oraz promieniowanie X,
• cechuje się niską palnością i niewielkim wydzielaniem dymu podczas spalania.

Te właściwości czynią z PEEK-u bardzo dobre tworzywo zastępujące stal lub współtworzące z nią różne konstrukcje. Coraz częściej więc PEEK jest wykorzystywany w produkcji urządzeń medycznych, narzędzi chirurgicznych oraz implantów, a także aparatury chemicznej, urządzeń dla przemysłu spożywczego, środków transportu, części obrabiarek, łopatek turbin energetycznych itd. Dla nas bardzo ważne są zwłaszcza: a) możliwości łączenia PEEK ze stalą i ceramiką oraz b) rekordowo niskie współczynniki tarcia tego polimeru.

Aktualnie oferujemy dwa typy stopek z PEEK-u:

1. Stopki PAB PEEK 7060 SN, których korpusy są wykonane z PEEK-u, a wahliwe łożyska ceramiczne z azotku krzemu, które były już testowane w „High Fidelity”,
2. Stopki PAB Full PEEK 60, których korpusy są wykonane z PEEK-u, pierścienie i koszyczki łożysk wahliwych również z PEEK-u, zaś kulki tych łożysk z azotku krzemu (Si3N4). Te stopki mają średnicę 60 mm i są w kształcie takie same jak bardzo dobrze oceniane stopki stalowe PAB ceramic 60 SN. WS

»«

I WSZYSTKO JASNE. Nowe nóżki mają czarny kolor i kształt powtarzający model → PAB CERAMIC 60 SN. Wygląda więc na to, że nowe nóżki będą zastępowały starsze, nie zmieniając ich wymiarów, a jedynie materiał, z którego są wykonane.

Model, który testujemy składa się z czterech elementów: podstawy której ścianki zwężają się ku dołowi, łożyska wahliwego, łączącego podstawę oraz główny korpus, wspomniany korpus będący plastrem wyciętym z walca, kontry oraz metalowego wkrętu imbusowego. Za pomocą wkrętu można przymocować nóżki do urządzenia, ale można też go pozostawić wkręcony i postawić urządzenie na kontrze. Kiedy ją odkręcimy zobaczymy coś w rodzaju tabliczki znamionowej z nawą produktu, firmy i informacjami o miejscu produkcji. Do kompletu dostajemy również mały klucz nimbusowy. Swoją drogą ciekawe, jak zachowałaby się nóżka, gdyby i ów wkręt był z PEEK-u.

Nóżki przychodzą w niewielkim, zamykanym na magnetyczny zatrzask, pudełku. Przejście ze stali na lżejszy materiał jest dla producenta ułatwieniem, ponieważ nie musi się obawiać o uszkodzenie opakowania. A przy standardach panujących w firmach kurierskich to był duży problem. W pudełku są miejsca na cztery nóżki, ale w ofercie są zestawy po trzy i cztery.

▌ ODSŁUCH

JAK SŁUCHALIŚMY • Nóżki antywibracyjne Full PEEK 60 firmy Pro Audio Bono zostały przetestowane w systemie referencyjnym „High Fidelity”. Stopy (nóżki) antywibracyjne testuję w swoim systemie zawsze w ten sam sposób – pod źródłem sygnału, czasem wspomagając się innymi urządzeniami. Tym razem przetestowałem je pod odtwarzaczem SACD Ayon Audio CD-35 HF.

W czasie testu przenoszę odtwarzacz, więc jego połączenia muszą być elastyczne. W tej roli występują u mnie interkonekty Crystal Cable Absolute Dream, a odtwarzacz zasilany jest przez kabel Harmonix X-DC350M2R Improved-Version. Porównanie polegało na odsłuchu tego samego fragmentu utworu (1-2 min.) na nóżkach odniesienia i przeniesieniu go na testowane nóżki. Odtwarzacz i testowane nóżki stały na górnych, węglowych blatach stolika Finite Elemente Pagode Edition Mk II.

» PŁYTY UŻYTE W TEŚCIE ⸜ wybór

⸜ BILL EVANS TRIO, Waltz For Debby, Riverside Records/Craft Recordings/Universal Classics & Jazz UCGO-9057, „Bill Evans Remaster Series”, SHM-SACD (1961/2023), recenzja → TUTAJ.
⸜ RADIOHEAD, Kid A, Parlophone | EMI 7243 277753 2 3 CD (2000).
⸜ ELECTRIC LIGHT ORCHESTRA, Time, Jet Records/Epic MHCP-1161, Promo CD-R (1981/2007).
⸜ FRANCO AMBROSETTI, Nora, Enja Records/Tidal, FLAC 16/44,1 (2022), recenzja → TUTAJ.
⸜ PAT MARTINO, El Hombre, Prestige/JVC VICJ-41574, „Jazz 紙ジャケ十八番”, K2 CD (1967/2006).
⸜ CHET BAKER QUARTET, Chet Baker Quartet, Barcalay/Decca Records France | Universal Music Company UCGU-9074, „Chet Baker In Paris SACD Collection”, SHM-SACD (1955/2024).

»«

TESTOWANE NÓŻKI PRO AUDIO BONO wyglądają dość niepozornie, są lekkie i mają raczej prostą budowę mechaniczną. Ale w prostocie siła – nie tylko, ale w tym przypadku tak właśnie jest. A to dlatego, że to nóżki doskonale współgrające z systemem, przynajmniej moim. Ich dźwięk jest rozdzielczy i selektywny. Ale również jest w pewnym sensie miękki. A to w takim sensie, że nie ma w tym graniu nacisku na atak. Nóżki odniesienia pokazują go nieco wyraźniej, przez co bryły instrumentów są z nimi mocniejsze i bardziej prominentne. Full PEEK z kolei idą w kierunku miękkości.

Robią to w sposób, w jakim rzeczy dzieją się w high-endzie, to jest nadają całości wyraźny rytm i nasycenie, a przy tym panują nad tym, kiedy i co się nam ukaże. Już wyjaśniam. Kiedy w intro w tytułowym utworze ˻ 2 ˺ z płyty BILL EVANS TRIO Waltz For Debby grają z sobą w dialogu kontrabas w lewym kanale i fortepian w prawym, to z PAB-ami są one wyraźne, klarowne, mają duże bryły, a jednocześnie ich brzmienie ma w sobie coś ze „swingu”. To znaczy atak i koniec dźwięku nie są punktowane, a raczej przenoszone na następne dźwięki. Rytm jest doskonały, ale właśnie taki – bardziej rozłożony w czasie.

Bo to jednocześnie nóżki, które zapewniają doskonałą rytmiczność. To, o czym mówię nie jest bowiem rozmyciem czasowym, a „dotrzymaniem” dźwięku tak długo, jak to jest potrzebne i powiązanie go z innym. Zyskują na tym nie tylko nagrania jazzowe, jak wspomniany album, znakomicie wydany w Japonii na płycie SHM-SACD, ale i elektronika. Kiedy puściłem, nomen-omen, ˻ 1 ˺, Everything In A Right Place, utwór rozpoczynający płytę RADIOHEAD Kid A, z pierwszego, zwykłego wydania, otrzymałem dokładnie to, o czym mówi tytuł: wszystko było pięknie poukładane i dobrze – że sięgnę po to słowo – ustrukturyzowane.

Czyli dźwięk był płynny, ale i rytmiczny, nóżki panowały nad nim czasowo. Podskórny puls nadawany przez nisko osadzone dźwięki generowane na syntezatorze, a jeszcze niżej coś w rodzaju „stopy perkusji”, wszystko to płynęło, ale w czytelny sposób, bez zlewania się. PAB-y robią to przy tym po swojemu. To znaczy skupiają się na środku pasma, bez obcinania jego skrajów, ale skupiając naszą uwagę na zakresie, w którym dzieje się najwięcej. To coś w rodzaju gry z gramofonu w rodzaju Linn LP12 z wysokiej półki. Czyli mamy energię, mamy pełnię, przy czym działania te wspierają wypełnienie średnicy.

Przywołuję tę tendencję testowanych nóżek nie dlatego, że coś mi w tym wadzi, a wręcz przeciwnie, dlatego że to jeden z lepszych sposobów na przekazanie muzyki. W realnym świecie, a nie w wyobraźni konstruktorów, producentów i audiofilów, nie ma tego „jednego i jedynego”. Jest kierunek, w którym idą najlepsze produkty, ale to nie jest jedna ścieżka, a raczej kilka, równoległych i równie wartościowych. Ta obrana przez konstruktora Pro Audio Bono jest właśnie taka. W dodatku jest niesamowicie przyjemna.

Nóżki polskiego producenta należą bowiem do grupy produktów ułatwiających odsłuch. A to dlatego, że oferują dźwięk będący połączeniem rozdzielczości i wypełnienia. I choć, jak mówię, ich balans tonalny kieruje naszą uwagę ku środkowi pasma, to potrafią pokazać też naprawdę niskie zejścia, jak wcześniej na płycie Radiohead, a zaraz potem na wspaniałej płycie Time zespołu ELECTRIC LIGHT ORCHESTRA.

Zagrałem ją z niezwykłej kopii, płyty CD-R wykonanej w Japonii przez Sony Music Direct (Japan) w 2007 roku w celach promocyjnych. Utwór ˻ 2 ˺ Twilight rozpoczyna bardzo niskie zejście syntezatora, ale nie do końca klarowne, jakby podskórne. Z nóżkami PAB-a pod odtwarzaczem było to wyraźne, mimo że ważniejsze było to co dziej się powyżej. Al. dzieje się tam naprawdę dużo, mimo że miks jest niemal monofoniczny, poza syntezatorami, a perkusja została wtopiona głęboko w tło.

I właśnie z perkusją najlepiej słychać to, w jaki sposób nóżki Pro Audio Bono współgrają z postawionym na nich urządzeniem. Jak mówię, perkusja na tej płycie jest monofoniczna i ustawiona daleko w miksie. Ma obciętą górę i dół, który jest „lepki”, to jest nie ma wyraźnych krawędzi. Nawet, kiedy w którymś momencie we wspomnianym utworze perkusista uderza kilka razy mocniej w ride, blachę o naprawdę mocnym, gęstym dźwięku, to jest ona tutaj tylko lekko zaznaczana.

Nóżki Full PEEK pokazały te detale wyraźnie, czy – bo ostatecznie o to chodzi – pozwoliły je pokazać odtwarzaczowi. Bo są bardzo rozdzielcze, wypełniają brzmienie, ale i są rzetelne względem sygnału. Chodzi mi o to, że nie dociążają dźwięku, co wielu odsprzęganym gramofonom – skoro już po tę kategorię sięgnęliśmy – się zdarza. Podobnie, jak niektórym nóżkom antywibracyjnym (duża ich część niestety odchudza dźwięk – strzeżcie się ich :). PAB-y dają pełny i gęsty dźwięk, ale nie naciskają na niską średnicę.

Co wyraźnie wyszło już w utwórze ˻ 1 ˺ Nora’s Theme otwierającym płytę FRANCO AMBROSETTI’ego zatytułowaną Nora. Nagrana i zmiksowana przez giganta konsolety, Jima Andersona (na przykład Patricia Barber), wydana została w 2022 roku przez wydawnictwo Enja na krążku SACD. I to jest wspaniała płyta, pod każdym względem, głównie jeśli chodzi o pełny i ciepły dźwięk flugehornu lidera.

Jej odsłuch z nóżkami Full PEEK pod odtwarzaczem Ayona pokazał, że są on nie tylko nasycone, ale i otwarte. Pokazują więcej powietrza i mocniej akcentują górną średnicę niż nóżki Divine Acoustics, ale i Franz Audio Accessories. Dlatego będą dla nich naturalną alternatywą. Jeśli dla kogoś dźwięk flugehornu Amrosetti’ego wyda się z dwoma pierwszymi zbyt blisko, podany w zbyt nasycony sposób, to znaczy, że może zmodyfikować dźwięk swojego systemu stawiając urządzenia na nóżkach producenta z Mysiadła.

Dostanie wówczas nieco bardziej zdystansowany dźwięk, ale wciąż mocno rozdzielczy i wypełniony. Sekcja smyczków zostanie pokazana w bardziej rozświetlony sposób, a gitara elektryczna w ˻ 2 ˺ Morning Song of a Spring Flower zostanie nieco bardziej wyciągnięta z kokonu ciepła. Nie mówię, że to ta właściwa droga, a tylko tyle, że równie ciekawa, równie dobra.

▌ Podsumowanie

NA SAM KONIEC, tuż przed spakowaniem nóżek, posłuchałem jeszcze jednej z trzech, które właśnie ukazały się na krążkach SHM-SACD, płyt CHETA BAKERA. Wydawnictwo Decca Records France sięgnęło po nagrania trębacza zarejestrowane w latach 50. ubiegłego wieku dla francuskiej wytwórni Barcalay Disques, a japoński oddział Universal Music Company je wydał. Nie porównywałem niczego, po prostu słuchałem muzyki.

Pamiętając dobrze charakter dźwięku proponowany przez nóżki tej firmy wykonane z metalu, a przecież model PAB Ceramic 70 Uni-Foot znajduje się pod podstawkami moich kolumn, mogę już teraz powiedzieć, że przejście na PEEK dało też inne rezultaty dźwiękowe. Uspokoiło przekaz i go wygładziło. Nie przez mniej informacji, a przez ich lepsze uporządkowanie. To granie bardziej nastawione na wokale niż na stopę perkusji, jeśli tak mogę powiedzieć, a także bardziej złożone wewnętrznie.

Wszystko, o czym pisałem powyżej, z płytami Bakera powróciło, a do tego doszła selektywność. Polskie nóżki ułatwiają odsłuch przez nasycenie dźwięku, ale bez jego dociążania. Pozwalają przekazać urządzeniom, które na nich stoją dużo informacji z wyższej średnicy, choć ich balans tonalny kieruje naszą uwagę na środek pasma jako całość. Jego skraje są klarowne, a bas schodzi naprawdę bardzo nisko, nie jest to więc granie wąskim pasmem.

Najważniejsze w tym wydaje się jednak coś, o czym wspomniałem już na początku testu, to znaczy „swingowanie”. To granie płynne, eleganckie, głębokie granie. Nie jest aż tak trójwymiarowe w ramach brył i nie dostajemy aż tak wyraźnie faktur, jak ze stopami odniesienia czy też PEEK 7060 SN tegoż producenta. A przecież Full PEEK 60 znajdą swoje miejsce w nawet najdroższych systemach, ponieważ zestaw cech, które proponują jest dla nich unikatowy. ●

»«

Test powstał według wytycznych przyjętych przez Association of International Audiophile Publications, międzynarodowe stowarzyszenie prasy audio dbające o standardy etyczne i zawodowe w naszej branży; HIGH FIDELITY jest jego członkiem-założycielem. Więcej o stowarzyszeniu i tworzących go tytułach → TUTAJ.

→ www.AIAP-online.org