⌈ Wystawa HIGH END, odbywająca się w maju w Monachium, jest największą imprezą tego typu w Europie i największą wystawą high-end na świecie. W ciągu czterech dni odwiedza ją ponad 20 000 zwiedzających, z czego ponad pół tysiąca to przedstawiciele branży prasa, dystrybutorzy i sprzedawcy z całego świata, a w pokojach i na halach można zobaczyć ponad 800 marek – od największych do jednoosobowych. W tym roku wystawa obchodzi 40. rocznicę. ⌋

EST COŚ W DATACH Z ZEREM na końcu: millennium (1000), wiek (100) i kolejne dziesiątki, co powoduje, że wydają się nam one szczególnie ważne i godne celebracji. To myślenie magiczne, bo przecież nasza miara czasu jest umowna, a sam czas wątpliwy w swoim istnieniu, ale magia jest ludziom potrzebna. Kiedy więc moja mama zadzwoniła do mnie we wtorek 23 maja o 7.45 rano, jej życzenia były dłuższe niż zwykle, jakby czuła, że 50-tka syna jest ważniejsza niż urodziny rok i dwa lata wcześniej. Wiem to, ponieważ to jeden z jej wieloletnich zwyczajów – urodziłem się właśnie o 7.45 (wprawdzie w środę, ale jednak).

Mająca miejsce w dniach od 18 do 21 maja tego roku wystawa High End 2023 również była specjalna. Oto bowiem obchodziliśmy jej 40-lecie. Co ciekawe, swoją40-tkę obchodziła również marka Siltech. Od lat Monachium, podobnie jak wcześniej Frankfurt, jest miejscem najważniejszych premier roku, spotkań biznesowych ludzi z całego świata, niemalże centrum świata – a jakże – high-endu. Największa w Europie, a jedna z najważniejszych na świecie, impreza przyciąga najważniejszych graczy zarówno ze strony audiofilów, producentów, dystrybutorów, jak i prasy.

Tegoroczna, jubileuszowa edycja wystawy przekroczyła, jak w podsumowaniu pisze jej organizator, „wszelkie wyobrażenia”. Jeden z podrozdziałów dokumentu został zatytułowany wręcz: „The best High End ever”. I dalej:

Z halami wypełnionymi do ostatniego centymetra, zapełnionymi po brzegi atrium i salami konferencyjnymi, z nowym Centrum Prasowym w Atrium 2, zalanym naturalnym światłem, 40. HIGH END zrobił wszystko, aby zapewnić udane show. Największe na świecie targi audio odwiedziło 22 137 gości z około 100 różnych krajów, aby dowiedzieć się o nowych produktach i innowacjach 550 wystawców z 54 krajów. Była to najwyższa liczba odwiedzających, jaką kiedykolwiek odnotował HIGH END.

W podobnym tonie wypowiadał się również STEFAN DREISCHÄRF, człowiek odpowiedzialny za tegoroczną edycję, według którego był to najlepszy i najwybitniejszy program, jaki kiedykolwiek prowadzili: „Reakcja na tegoroczną wystawę jest naprawdę powalająca. Każda osoba, z którą rozmawiałem, była pod wrażeniem fantastycznej atmosfery panującej w MOC. Mieliśmy nadzieję, że uda nam się powtórzyć wspaniały sukces ostatniego HIGH END, ale nie spodziewaliśmy się, że będzie jeszcze lepiej”.

I rzeczywiście. Z kim bym nie rozmawiał, do kogo bym się nie odezwał, każdy powtarzał, że liczba gości była wręcz oszałamiająca i że była to bardzo udana wystawa. Ponieważ nie spotkałem żadnych wystawców z Rosji, można powiedzieć o progresie w porównaniu z poprzednim rokiem także i pod tym względem. Wprawdzie nie było również wystawców z Ukrainy – mężczyźni z tego kraju mają absolutny zakaz wyjazdu z kraju – to była to jednak zrozumiała zmiana. Ja również bardzo dobrze się bawiłem i był to dla mnie dobry czas. Wystawę, symbolicznie, otworzyło spotkanie z gitarzystą ALEM DI MEOLĄ oraz ABEY FONN, właścicielką wydawnictwa Impex, w pokoju firmy Nagra. Opowie o tym TOMEK FOLTA.

CHOCIAŻ ZAZWYCZAJ NARZEKAM na dźwięk w czasie wystaw, tym razem wiele razy byłem mile zaskoczony. Bo wielu wystawcom udało się zestawić systemy w taki sposób, że słychać było ich klasę. Nie było to automatycznie granie na maksimum możliwości poszczególnych komponentów, ale grały one o wiele lepiej niż bym się spodziewał. Spędziłem w części pokojów przyjemnie czas, a wynikiem tych odsłuchów są moje propozycje do nagrody BEST SOUND of HIGH END 2023.

W jednym z takich pomieszczeń zagrały kolumny Minissimo Forte firmy CRYSTAL CABLES, bazujące wcześniejszych modelach firmy, w tym Minissimo oraz Minissimo Diamond. Z poprzednikami łączy je kształt obudowy oraz, do pewnego stopnia, przetworniki. Jak mi mówił Edwin, szef Siltecha, w najnowszej wersji udało się niemal całkowicie wyeliminować drgania. Model Forte jest konstrukcją o tyle niezwykłą, że choć ma pasywną zwrotnicę, to do jego podstawy, będącej częścią kolumny, podpina się zasilanie. Pracuje tam bowiem wzmacniacz buforujący o wzmocnieniu równym 1, opracowany dla topowych kolumn Siltecha. Kosztujące około 20 000 euro Minissimo Forte zagrały dużym, pięknym dźwiękiem, który na długo pozostał w mojej pamięci.

⸜ Lyravox Karrlson z transportem plików tejże firmy, umieszczonym w aż czterech (!) obudowach

Będąc przy monitorach nie mogę nie wspomnieć o drugim zaskoczeniu, a mianowicie kolumnach Lyravox Karrlson. Zaskoczeniem było dla mnie to, że zagrały tak dojrzałym, tak pełnym dźwiękiem, że przez moment myślałem, że to grają ogromne, stojące obok kolumny Karl. Karlsson to kolumny aktywne, w przeciwieństwie do Minissimo Forte, z dwoma wzmacniaczami pracującymi w klasie D, aktywną zwrotnicą oraz głośnikami ceramicznymi Acutona. Obudowę wykonano z monolitycznego odlewu z materiału o firmowej nazwie „K”. Cena – od 16 000 euro za parę. Ciekawostka – model, który grał na wystawie został przywieziony z domu szefa firmy, Goetza Martina von Lafferta. Druga ciekawostka – gramofon Bergmann został przygotowany do tego pokazu w kolorze białym.

⸜ Estelon Aura z odtwarzaczem dCS oraz wzmacniaczami Simaudio by Moon

Wciąż w strefie dobrych, jak na high-end, cen znalazłem się słuchając nowych kolumn Estelon Aura. To najmniejszy model tego estońskiego producenta, o charakterystycznych kształtach, który ujął mnie niezwykłą kulturą brzmienia i tym, że wypełnił dźwiękiem tak duże pomieszczenie – bez stresu, bez wysilania się. Za 17 500 euro otrzymujemy kawał highendowej kolumny z 26 mm głośnikiem wysokotonowym Illuminator oraz 130 mm nisko-średniotonowym przetwornikiem firmy Satori. Bas z kolei odtwarza 250 mm głośnik Faital, który umieszczono w obudowie będącej naturalnym filtrem dolnoprzepustowym, co pozwoliło wyeliminować z toru duże cewki. Jeszcze raz: to była potężna przestrzeń ze świetnie poukładanymi, pełnokrwistymi źródłami dźwięku.

⸜ AudioSolutions Figaro w nowej wersji z gramofonem Benny Audio, przedwzmacniaczem gramofonowym Audia Flight i z nagrywarką CD-R/RW TAEC pracującą jako transport z przetwornikiem Vitus Audio oraz wzmocnieniem tej samej firmy

Dłuższą chwilę spędziłem w pokoju litewskiej firmy AudioSolutions. Jej konstruktor, pan Gediminas Gaidelis, opowiedział mi pokrótce, w jaki sposób udało mu się zrezygnować ze złożonej konstrukcyjnie obudowy najdroższych serii i bazując na wyższych modelach Vitruoso przenieść pomysł „obudowy w obudowie” do jeszcze niższej serii. W nowej wersji kolumn Figaro właściwie wszystko zostało poprawione, nawet krótki falowód przed głośnikiem wysokotonowym. Kolumny wyglądają doskonale, a jakość wykończenia jest wspaniała. Wraz z elektroniką Vitus Audio usłyszałem głęboki bas, który był wyjątkowo dobrze kontrolowany, mimo że przecież pomieszczenia w głównej hali są pod tym względem koszmarne.

⸜ Kolumny FinkTeam Borg 2 z elektroniką SoulNote, w tym nowym wzmacniaczem zintegrowanym A-3

Inną firmą, która zaprezentowała nową wersję kolumn, podobną do poprzedniej, jednak w środku kompletnie innej, był FinkTeam z modelem Borg 2. Jak mówił mi Karl-Heinz Fink, szef i konstruktor, obudowa pozostała prawie taka sama, jednak dolna część frontu zyskała nowy kształt, aby lekko odchylić głośnik do tyłu. Głośnik niskotonowy jest taki sam, a głośnik wysokotonowy dostał tylko niewielką modyfikację dla lepszego odsprzęgnięcia od obudowy. Jak mówił, najważniejsze zmiany zaszły jednak w zwrotnicy. Zamiast używać rezystorów do regulacji poziomu głośnika wysokotonowego, zastosował w tym miejscu cewkę na karkasie transformatorowym. Z kolei najważniejszym kondensatorem całego głośnika – w sekcji głośnika wysokotonowego – jest specjalny Duelund PP typu Silver Hybrid plus drugi kondensator Mundorfa, połączone równolegle. Nowy jest również panel terminala głośnikowego z nowymi ustawieniami.

Pamiętam dobrze, jak wspaniale grał u mnie pierwszy model tych kolumn i to, że wraz z moim systemem ten dźwięk podobał się również Karl-Heinzowi (więcej → TUTAJ). Myślę, że nowa wersja jest nie trochę, ale o wiele lepsza. Tak się składa, że znam dobrze elektronikę SoulNote, z którą kolumny grały, mogłem więc docenić ich aksamitność i pełnię. Dźwięk wydobywał się czarnej „ciszy” za nimi i nie był karykaturalnie wyobcowany ze środowiska akustycznego. Cena wzrosła, choć nie tak dużo – teraz za parę zapłacimy 29 500 euro.

⸜ Kolumny Mårten Design Mingus Septet ze wzmacniaczami MSB, DAC MSB, gramofon TechDAS z wkładką optyczną DS Audio, serwer Antipodes OLADRA.

To była wspaniała prezentacja. Kolumny szwedzkiej firmy Mårten od lat sytuują się w górnych rejonach high-endu, ale tym razem wszystko „siadło” i system znakomicie się z sobą zgrał. Napędzane przez monobloki firmy MSB kolumny mają czterodrożną, siedmiogłośnikową budowę z wykonanym na zamówienie 25 mm głośnikiem diamentowym, odtwarzającym wysokie tony oraz dwoma głośnikami obsługującymi średnie tony – 75 mm berylowym i 180 mm ceramicznym, który obsługuje również część niskich tonów. Do tego mamy parę 200 mm basowców oraz dwie 250 mm membrany pasywne.

Duża część kolumn z głośnikami ceramicznymi gra nieco kostycznie, że tak powiem, brakuje im wypełnienia. Są niezwykle przejrzyste i szybkie, ale nie do końca – ostatecznie – rozdzielcze. W rękach Leifa Mårtena Olofssona nabierają one jednak pełni i rozdzielczości. Kolumny okablowane są wewnątrz produktem innej szwedzkiej firmy, Jorma, kablami które można za dopłatą wymienić na wersję Jorma Statement. Za wersję podstawową kolumn zapłacimy 108 000 euro. W systemie grały również gramofon TechDAS z wkładką optyczną DS Audio, serwer Antipodes OLADRA, oraz DAC MSB.

⸜ Kolumny Magico S3 2023 (Mk3) z subwooferem S-SUB MkII, przedwzmacniaczem i wzmacniaczem mocy Pilium Audio Divine Olympus i Divine Zeus Power oraz dzielonym odtwarzaczem plików Atlantis firmy Wadax.

Nie będę oryginalny, jeśli powiem, że był to jeden z najlepszych dźwięków wystawy, jeśli nie po prostu – najlepszy. Myślę, że to zasługa zarówno urządzeń, jak i zabiegów wokół akustyki. Ludzie Magico zatrudnili ekspertów od akustyki wnętrz, którzy przed wystawą pomierzyli pomieszczenie i na podstawie pomysłu Alona Wolfa i ludzi z Magico zbudowali wewnątrz drugie „ściany” – to te, pomarańczowe, deseczki.

Dźwięk miał niesamowity autorytet, a nie był przy tym natarczywy. Znam elektronikę firmy Pilium i sądzę, że i ona miała duży wkład w ten dźwięk. Zresztą i dzielony odtwarzacz plików – to transport, DAC i zasilacz, jak i zasilanie firmy Telos – Earth Grounding Monster i Monster Power Station, a także przełącznik LAN Nordosta oraz kable VYDA swoje również zrobiły. Bas był pięknie wspomagany przez nowe subwoofery, które z poprzednimi niewiele łączy, bo mają i nowe przetworniki, i wzmacniacze. W czasie wystaw tej klasy brzmienie właściwie się nie zdarza.

⸜ Odtwarzacze plików firmy Innuos – PULSEmini, PULSE, PULSAR oraz Statement, dCS Rossini APEX DAC, przedwzmacniacz + wzmacniacz mocy Pilium Ares + Achilles, kolumny Estelon X Diamond Mk II, kondycjonery zasilające Isotek EVO3 Super Titan i Super Nova, kable Kubala-Sosna, stoliki i platformy Artesania Audio Exoteryc ER33 i Aire.

Już raz z kolumnami firmy Estelon w tegorocznych nagrodach się spotkaliśmy. To drugi pokój z tej puli, który bardzo nam się podobał i również drugi, w którym grał fenomenalny wzmacniacz dzielony, składający się z przedwzmacniacza i wzmacniacza mocy Pilium Ares + Achilles. Ale nie to było powodem mojej wizyty w tym, ulokowanym w atrium 4.1, pomieszczeniu, a transporty plików. Innuos pokazał w Monachium trzy nowe urządzenia z serii Pulsar: PULSEmini, PULSE PULSAR, wszystkie z nowym oprogramowaniem i aplikacją sterującą InnuOS 2.4. Jak mówił prowadzący pokaz, ta ostatnia jest niezwykle istotna do osiągnięcia wysokiej klasy dźwięku. Po doświadczeniach z aplikacją firmy JPLAY wypada mi tylko przytaknąć.

Pokaz polegał na przełączaniu wyjścia USB między kolejnymi transportami, z topowym, dwuczęściowym modelem Statement jako punktem odniesienia. Różnice były spore i nie było mowy o wsłuchiwaniu się w dźwięk, aby je odnaleźć. Każda zmiana w górę, czyli do modelu z większym zasilaczem i lepszą obudową, powodowała dogęszczenie dźwięku i poprawę jego głębokości. Brawo!

O nowym, kosztującym 14 4000 euro, wzmacniaczu firmy Grandinote, modelu Solo, już pisaliśmy w nowościach. Jak mówiliśmy, urządzeniem tym firma zrywa z dotychczasowym dizajnem. Na przedniej ściance tego 60-watowego, pracującego w klasie A urządzenia znajdziemy bowiem duży wyświetlacz dotykowy z VU-metrami, analizatorem widma oraz przyciskami zmiany wejść siły głosu. Wzmacniacz można także wyposażyć w płytki przedwzmacniacza gramofonowego lub odtwarzacza plików.

W czasie wystawy grał on z płytką odtwarzacza plików i podłączony był do potężnych kolumn Mach 8 XL tejże firmy. Dźwięk był szybki, pozbawiony podbarwień i pięknie wysycony. To rzecz, której oczekuję od high-endowego systemu i tutaj ją dostałem. A przecież pomieszczenie nie jest zbyt duże. Zazwyczaj zajmują ją systemy firmy Einstein, które również dobrze grają, ale nigdy z tak dużymi kolumnami. Wydaje się, że Solo jest więc dobrym nowym „otwarciem”.

⸜ Kolumny Orchestalls KMD 700R, wzmacniacz Vincent SV-237MKII, odtwarzacz Blu-ray Yamaha BD-S681

Na koniec chciałbym powiedzieć o kolumnach, które grały z budżetową elektroniką, a które brzmiały jak high-endowe objawienie. Kosztujące 49 000 euro za parę Orchestalls KMD 700R mają wygląd podobny do konstrukcji szwajcarskiego Goldmunda: modułowa budowa, każdy głośnik we własnej obudowie, wyrównanie czasowe. Wydaje się, że ta strategia przynosi efekty, ponieważ brzmiało to zniewalająco. A przecież napędzający je wzmacniacz Vincent SV-237MKII kosztuje zaledwie 3000 euro, a źródłem był taniutki odtwarzacz Blu-ray Yamahy. Mimo to system zagrał bardzo dużą skalą, co w nagraniach orkiestrowych miało ogromne znaczenie.

»«

SPOTKANIA Z PRZYJACIÓŁMI, podobnie jak widziani po raz pierwszy ludzie, z którymi od lat koresponduję i których zdążyłem przez ten czas polubić, że wspomnę ROBERTA KAHNA, szefa firmy Reliable, produkującej znakomite lampy do gramofonów, GUY’a CHEVALLA, szefa Wattson Audio, czy wreszcie DANNY’ego LABRECQUE przemiłego konstruktora z Luna Cables. Przy okazji powiem, że Robert pokazywał mi na smartfonie „supertajne” zdjęcia i schematy następcy obecnej lampki. Zaawansowanie techniczne i dizajn nowej wersji zrobiły na mnie ogromne wrażenie.

Ale jednym z najważniejszych wydarzeń było dla mnie sobotnie, wieczorne spotkanie z ludźmi z Ayon Audio oraz dCS, podczas którego wręczyliśmy im nagrody STATEMENT In High Fidelity 2023 w Edycji Niemieckiej. Opowie o tym Dirk Sommer, redaktor naczelny magazynu hifistatement.net.

»«

CÓŻ MÓGŁBYM DODAĆ – to rzeczywiście była jedna z lepszych wystaw High End w jej historii, może nawet najlepsza. Począwszy od znakomitego patrona i „twarzy” imprezy – Al di Meola – poprzez wyjątkowo liczną obecność prasy, dystrybutorów i zwiedzających, po wiele świetnych prezentacji. Najważniejsi są oczywiście ludzie i również pod tym względem mogę zaliczyć mój wyjazd do Monachium do niezwykle udanych.

Wśród najważniejszych trendów, które miałem okazję podpatrzeć wybija się jeden: dbałość o wykonanie i dizajn produktów. Rzecz, która w zamierzchłych czasach, kiedy KEF prezentował futurystycznie wyglądające, zaprojektowane przez światowej sławy dizajnera, Rossa Lovegrove kolumny Muon, wydawała się high-endowi mało istotna, wreszcie (!) znalazła zrozumienie u producentów. Nie mogłem więc oderwać oku od wielu produktów, czy to gramofonów firm Acoustic Signature i Thorens (nowy model Reference), czy też od kolumn (wspomniane już Crystal Cable, Magico, Estelon i inne), jak i elektroniki.

Wśród producentów tej ostatniej widać ogromne wysiłki mające na celu zamknięcie urządzeń w jak najlepiej zaprojektowanych oraz najlepiej wykonanych obudowach. Obudowach, które pełnią również ważną rolę w redukcji drgań. Bo i zrozumienie ich wpływu na dźwięk, jak i produkty służące do minimalizacji szumów, jak fantastyczny system zasilający QBASE Reference, w którym zastosowano wszystkie urządzenia z serii QRT jednej obudowie, to jest teraz w audio nowa norma. Można powiedzieć – nareszcie!

Ostatnim spotkaniem, jakie odbyłem w Monachium było to w pokoju Siltecha i Crystal Cable. Wiktor de Leeuw, syn Gabi i Edwina, zapisał je w kalendarzu jako „spotkanie przy piwie z Wojtkiem”. I rzeczywiście tak przebiegło. I to w jego trakcie dotarło do nas, że w przyszłym roku marka Crystal Cable będzie obchodziła 20-leci istnienia i „High Fidelity” będzie celebrował swoją dwudziestkę. A ponieważ, jak mówiliśmy, potrzebujemy magii wynikającej z okrągłych rocznic, zgodziliśmy się, że zrobimy z tej okazji coś wspólnego. Czy to będzie specjalna wersja kabli(a) „Crystal Cable by HIGH FIDELITY”, czy coś innego – jeszcze zobaczymy.

Mam nadzieję, że za rok spotkamy się wreszcie na wystawie z ludźmi z Ukrainy, a język rosyjski, w tym roku wszechobecny wśród zwiedzających, zostanie zastąpiony ukraińskim. Wtedy będzie to dla mnie wystawa całkowicie kompletna. A zresztą – i w tym roku była doskonała. Do zobaczenia! ●